ในยุคที่สิ่งแวดล้อมกำลังเผชิญกับปัญหาการเสื่อมโทรมอย่างหนัก ปรกฎการณ์ต่างๆถาโถมเข้ามาพร้อมๆกันทั้งภาวะโลกเดือด มลพิษ ฝุ่นPM2.5 รวมถึงการลดลงของความหลากหลายทางชีวภาพ ซึ่งสิ่งเหล่านี้ส่งผลต่อ นิเวศบริการ (Ecosystem Services) ซึ่งเป็นสิ่งจำเป็นต่อการดำรงอยู่ของทั้งมนุษย์และธรรมชาติในระยะยาว บทความนี้จะอธิบายความหมายของนิเวศบริการ ประโยชน์ที่ได้รับ มูลค่าที่เปรียบเทียบได้ และผลกระทบของกิจกรรมมนุษย์ที่ไม่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม

1. ความหมายของนิเวศบริการ

นิเวศบริการหมายถึงกระบวนการและทรัพยากรธรรมชาติที่เอื้อประโยชน์ต่อมนุษย์โดยตรงและโดยอ้อม มีการแบ่งออกเป็น 4 ประเภทหลัก (MEA, 2005) ได้แก่:

  1. นิเวศบริการเชิงสนับสนุน (Supporting Services)

    • เป็นรากฐานของระบบนิเวศ เช่น วัฏจักรธาตุอาหาร การก่อตัวของดิน และการสังเคราะห์แสง
    • ตัวอย่าง: ป่าช่วยรักษาความชื้นในดินและทำให้พืชเติบโตอย่างสมบูรณ์

  2. นิเวศบริการเชิงจัดหา (Provisioning Services)

    • ทรัพยากรที่มนุษย์ใช้โดยตรง เช่น น้ำ อาหาร และเชื้อเพลิงชีวภาพ
    • ตัวอย่าง: น้ำจากแหล่งน้ำธรรมชาติเป็นแหล่งน้ำดื่มที่สำคัญของมนุษย์

  3. นิเวศบริการเชิงควบคุม (Regulating Services)

    • กระบวนการทางธรรมชาติที่ช่วยรักษาสมดุลของสิ่งแวดล้อม เช่น การดูดซับคาร์บอนและการป้องกันน้ำท่วม
    • ตัวอย่าง: พื้นที่ชุ่มน้ำทำหน้าที่เป็นตัวกรองมลพิษทางน้ำ ลดสารพิษก่อนที่น้ำจะไหลลงสู่แม่น้ำ

  4. นิเวศบริการเชิงวัฒนธรรม (Cultural Services)

    • คุณค่าทางวัฒนธรรมและจิตใจ เช่น การท่องเที่ยวเชิงนิเวศและการศึกษาธรรมชาติ
    • ตัวอย่าง: สวนสาธารณะและเขตอนุรักษ์ธรรมชาติช่วยให้ผู้คนมีพื้นที่พักผ่อนและฟื้นฟูจิตใจ

2. ความสำคัญของนิเวศบริการ

นิเวศบริการไม่ได้เป็นเพียงประโยชน์เชิงนิเวศเท่านั้น แต่ยังมีผลต่อเศรษฐกิจและสุขภาพของมนุษย์ งานวิจัยของ Costanza et al. (2014) พบว่ามูลค่าของนิเวศบริการทั่วโลกอยู่ที่ประมาณ 125 ล้านล้านดอลลาร์สหรัฐต่อปี ซึ่งเป็นตัวเลขที่สูงกว่าผลิตภัณฑ์มวลรวมภายในประเทศ (GDP) ของหลายประเทศรวมกัน

นอกจากนี้ การสูญเสียระบบนิเวศทำให้มนุษย์ต้องเผชิญกับปัญหาต่างๆ เช่น

  • ภาวะโลกร้อนที่รุนแรงขึ้นเนื่องจากการลดลงของป่าไม้ซึ่งเป็นแหล่งดูดซับคาร์บอน
  • การลดลงของแหล่งน้ำจืดที่ทำให้ความมั่นคงทางอาหารลดลง
  • ความเสื่อมโทรมของแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติที่ส่งผลต่อเศรษฐกิจท้องถิ่น

3. มูลค่าของนิเวศบริการ: การเปรียบเทียบทางเศรษฐกิจและสิ่งแวดล้อม

การประเมินมูลค่าของนิเวศบริการสามารถทำได้หลายวิธี เช่น:

  • มูลค่าทางตรง (Direct Value) เช่น รายได้จากการเก็บเกี่ยวไม้ น้ำ และสัตว์ป่า
  • มูลค่าทางอ้อม (Indirect Value) เช่น การรักษาสมดุลของสภาพภูมิอากาศและการป้องกันน้ำท่วม
  • มูลค่าทางเลือก (Option Value) เช่น ศักยภาพของพืชและสัตว์ที่อาจใช้ในการผลิตยาในอนาคต
  • มูลค่าทางวัฒนธรรม (Cultural Value) เช่น คุณค่าของพื้นที่สีเขียวในการส่งเสริมสุขภาพจิต

จากงานวิจัยของ De Groot et al. (2012) พบว่าการอนุรักษ์ป่าและพื้นที่ชุ่มน้ำมีมูลค่าทางเศรษฐกิจสูงกว่าการนำมาใช้เพื่อเกษตรกรรมหรืออุตสาหกรรม

4. ผลกระทบจากกิจกรรมของมนุษย์ต่อนิเวศบริการ

การใช้ทรัพยากรธรรมชาติอย่างไม่ยั่งยืนส่งผลให้ระบบนิเวศเสื่อมโทรม งานวิจัยของ Díaz et al. (2019) ระบุว่าความหลากหลายทางชีวภาพกำลังลดลงอย่างรวดเร็วเนื่องจาก:

  1. การตัดไม้ทำลายป่า
    • ลดจำนวนต้นไม้ที่ช่วยดูดซับคาร์บอน ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ
  2. มลพิษทางน้ำและดิน
    • สารเคมีจากเกษตรกรรมทำให้คุณภาพน้ำลดลงและกระทบต่อสิ่งมีชีวิตในน้ำ
  3. การขยายตัวของเมืองและอุตสาหกรรม
    • ทำให้พื้นที่ธรรมชาติลดลง ส่งผลกระทบต่อสัตว์ป่าและระบบนิเวศโดยรวม

5. ศูนย์รวมตะวัน: กรณีศึกษาการฟื้นฟูนิเวศบริการ

ศูนย์รวมตะวันมีพื้นที่เกือบ 100 ไร่ ดั้งเดิมเป็นพื้นที่ชาวบ้านทำอาชีพปลูกหม่อนเลี้ยงไหมและบางส่วนเป็นสวนมะม่วง แต่เมื่อมีการเปิดศูนย์รวมตะวันเป็นแหล่งเรียนรู้ด้านการอนุรักษ์พลังงานและสิ่งแวดล้อมอย่างเป็นทางการตั้งแต่ปี 2544 ศูนย์รวมตะวันได้ใช้วิธีการฟื้นฟูพื้นที่ป่าเสื่อมโทรมด้วยธรรมชาติ ซึ่งถือได้ว่าเป็นตัวอย่างของการฟื้นฟูระบบนิเวศที่ใช้สร้างภาวะเอื้อให้ระบบธรรมชาติฟื้นฟูด้วยตัวเอง ตัวอย่างของนิเวศบริการที่ศูนย์รวมตะวันมี ได้แก่:

  • ป่าที่ฟื้นฟูจากนก – การกระจายเมล็ดพันธุ์โดยนกช่วยให้ป่าเติบโตโดยวิธีธรรมชาติ กล่าวคือ การปลูกพืชอาหารนกเพื่อเชื้อเชิญนกจากฝั่งเขตป่าอนุรักษ์ (เขตรักษาพันธุ์สตัว์ป่าสลักพระ)ที่อยู่ตรงข้ามศูนย์รวมตะวันมากินและโดยนกจะนำพาเมล็ดพันธุ์จากป่าอนุรักษ์มาแพร่พันธุ์ที่ศูนย์รวมตะวัน
  • แหล่งน้ำที่มีน้ำสนับสนุนทั้งปี – เป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์น้ำ และเป็นแหล่งน้ำให้สัตว์ได้มาใช้ประโยชน์
  • ความหลากหลายทางชีวภาพ – เช่น จากการสำรวจพื้นที่ศูนย์รวมตะวันตลอดทั้งปี พบว่ามีนกกว่า 150 ชนิดและผีเสื้อหลายชนิด ซึ่งสะท้อนให้เห็นว่าระบบนิเวศในศูนย์รวมตะวันมีความหลากหลายและพร้อมสนับสนุนการใช้ประโยชน์ของสัตว์ต่างๆได้เป็นอย่างดี
  • การท่องเที่ยวเชิงนิเวศและการเรียนรู้ – เปิดโอกาสให้ประชาชนได้ศึกษาและซึมซับคุณค่าของธรรมชาติต่อยอดไปสู่การสร้างความตระหนักและปรับเปลี่ยนพฤติกรรมไปสู่การใช้ชีวิตที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม

จากข้อมูลที่กล่าวมา นิเวศบริการเป็นปัจจัยสำคัญที่ช่วยค้ำจุนชีวิตของมนุษย์และสิ่งแวดล้อม การสูญเสียระบบนิเวศทำให้มนุษย์ต้องแบกรับต้นทุนที่สูงขึ้นทั้งทางเศรษฐกิจและสังคม การดำเนินชีวิตอย่างเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม เช่น การลดการใช้พลาสติก การใช้พลังงานและน้ำอย่างรู้คุณค่า และการสนับสนุนให้เกิดพื้นที่อนุรักษ์หรือพื้นที่สีเขียว เช่น ศูนย์รวมตะวัน เป็นแนวทางสำคัญอีกหนึ่งทางในการปกป้องทรัพยากรธรรมชาติให้คงอยู่ต่อไป

อ้างอิง

  • Balmford, A., Bruner, A., Cooper, P., Costanza, R., Farber, S., Green, R. E., Jenkins, M., Jefferiss, P., Jessamy, V., Madden, J., Munro, K., Myers, N., Naeem, S., Paavola, J., Rayment, M., Rosendo, S., Roughgarden, J., Trumper, K., & Turner, R. K. (2002). Economic reasons for conserving wild nature. Science, 297(5583), 950-953.

  • Biesmeijer, J. C., Roberts, S. P. M., Reemer, M., Ohlemüller, R., Edwards, M., Peeters, T., & Kunin, W. E. (2006). Parallel declines in pollinators and insect-pollinated plants in Britain and the Netherlands. Science, 313(5785), 351-354.

  • Chan, K. M. A., Satterfield, T., & Goldstein, J. (2012). Rethinking ecosystem services to better address and navigate cultural values. Ecological Economics, 74, 8-18.

  • Costanza, R., de Groot, R., Sutton, P., van der Ploeg, S., Anderson, S. J., Kubiszewski, I., Farber, S., & Turner, R. K. (2014). Changes in the global value of ecosystem services. Global Environmental Change, 26, 152-158.

  • Daily, G. C. (1997). Nature’s Services: Societal Dependence on Natural Ecosystems. Island Press.

  • De Groot, R. S., Brander, L., Van der Ploeg, S., Costanza, R., Bernard, F., Braat, L., Christie, M., Crossman, N., Ghermandi, A., Hein, L., Hussain, S., Kumar, P., McVittie, A., Portela, R., Rodriguez, L. C., ten Brink, P., & van Beukering, P. (2012). Global estimates of the value of ecosystems and their services in monetary units. Ecosystem Services, 1(1), 50-61.

  • Díaz, S., Settele, J., Brondízio, E. S., Ngo, H. T., Agard, J., Arneth, A., Balvanera, P., Brauman, K. A., Butchart, S. H. M., Chan, K. M. A., Garibaldi, L. A., Ichii, K., Liu, J., Subramanian, S. M., Midgley, G. F., Miloslavich, P., Molnár, Z., Obura, D., Pfaff, A., … & Zayas, C. N. (2019). Pervasive human-driven decline of life on Earth points to the need for transformative change. Science, 366(6471), eaax3100.

  • Hansen, M. C., Potapov, P. V., Moore, R., Hancher, M., Turubanova, S. A., Tyukavina, A., Thau, D., Stehman, S. V., Goetz, S. J., Loveland, T. R., Kommareddy, A., Egorov, A., Chini, L., Justice, C. O., & Townshend, J. R. G. (2013). High-resolution global maps of 21st-century forest cover change. Science, 342(6160), 850-853.

  • IPCC (2021). Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press.

  • Millennium Ecosystem Assessment (MEA). (2005). Ecosystems and Human Well-being: Synthesis Report. Island Press.

  • Oliver, T. H., Heard, M. S., Isaac, N. J. B., Roy, D. B., Procter, D., Eigenbrod, F., … & Bullock, J. M. (2015). Biodiversity and resilience of ecosystem functions. Trends in Ecology & Evolution, 30(11), 673-684.

  • Pan, Y., Birdsey, R. A., Fang, J., Houghton, R., Kauppi, P. E., Kurz, W. A., Phillips, O. L., Shvidenko, A., Lewis, S. L., Canadell, J. G., Ciais, P., Jackson, R. B., Pacala, S. W., McGuire, A. D., Piao, S., Rautiainen, A., Sitch, S., & Hayes, D. (2011). A large and persistent carbon sink in the world’s forests. Science, 333(6045), 988-993.

  • Seto, K. C., Güneralp, B., & Hutyra, L. R. (2012). Global forecasts of urban expansion to 2030 and direct impacts on biodiversity and carbon pools. Proceedings of the National Academy of Sciences, 109(40), 16083-16088.

  • The Economics of Ecosystems and Biodiversity (TEEB). (2010). The Economics of Ecosystems and Biodiversity: Ecological and Economic Foundations. Earthscan.

  • Wunderle, J. M. (1997). The role of animal seed dispersal in accelerating native forest regeneration on degraded tropical lands. Forest Ecology and Management, 99(1-2), 223-235.