ภูมิปัญญาของคนไทยสมัยก่อน อยู่กันอย่างร่มเย็นเป็นสุข โดยอาศัยการพึ่งพาพลังงานน้อยมาก เนื่องจากเป็นวิถีชีวิตที่ปรับตัวเข้าหากับสิ่งแวดล้อม ไม่ฝืนธรรมชาติ อาจกล่าวได้ว่า เป็นตันแบบในการปรับตัวอย่างยอดเยี่ยมที่ ผสมผสานกันระหว่าสิ่งแวดล้อม กับการดำเนินชีวิต และเรื่องที่น่าใจ คือ เรื่องที่อยู่อาศัยคนสมัยก่อน ที่เรารู้จักกันในนาม “เรือนไทย” นั้นเอง
ภาพที่ 1 เรือนไทย
เรือนไทย เป็นที่พักอาศัย ซึงเป็นหนึ่งในปัจจัย 4 ที่สำคัญ คือ เป็นพื้นที่ สำหรับทำกิจกรรมที่มีความจำเป็นในการดำรงชีวิต เช่น การกิน นอนหลับพักผ่อน มีพื้นที่สำหรับชำระล้างร่างกาย ขับถ่ายของเสีย นอกจากนี้มียังใช้สำหรับฝึกทักษะ อาทิเช่น ซ้อมดนตรี ซ้อมดาบ และ อะไรอีกหลายอย่าง แต่ทุกคนจะรู้ไหมว่า “บ้านเรือนไทย” เป็นตัวอย่างของการใช้ทรัพยากรที่มีอยู่ในพื้นที่ให้เกิดประโยชน์สูงสุด เป็นเรื่องการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ นอกจากนี้ผลพลอยได้จากบ้านเรือนไทยยังช่วยทำให้เราสุขภาพดีห่างไกลโรคภัย และเราสามารถนำมาปรับใช้ในบ้านเรือนปัจจุบันได้อย่างไร นั้น เราแยกออกเป็นหัวข้อย่อย ๆได้ดังนี้
- พื้นที่อเนกประสงค์
บ้านเรือนไทยส่วนใหญ่จะมีพื้นที่อเนกประสงค์ ไว้สำหรับประโยชน์การใช้สอยภายในบ้าน เช่น คนไทยสมัยก่อนจะมีการพื้นที่ฝึกซ้อมดนตรี ศิลปะการรำ หรือ ออกกำลัง สามารถใช้พื้นที่บริเวณดังกล่าวทำกิจกรรมได้ สำหรับพื้นที่อื่นๆ เช่น ห้องนอน หรือห้องรับแขกที่พยายามมีเฟอร์นิเจอร์ในห้องน้อยที่สุด เพื่อจะได้มีพื้นที่เปิดโล่ง นอกจากเราจะมีการพื้นที่เหมาะสมแล้ว ในเชิงสิ่งแวดล้อม การออกแบบบ้านเช่นนี้มีส่วนช่วยประหยัดพลังงานโดยบ้านจะอาศัยแสงสว่างจากธรรมชาติไม่ต้องพึ่งพาไฟฟ้าแสงสว่างในช่วงเช้า และมีอากาศถ่ายเทตลอดเวลาทำให้เย็นสบายโดยไม่ต้องอาศัยเครื่องใช้ไฟฟ้าเพื่อทำความเย็น ซึ่งปัจจัยเหล่านี้จะช่วยส่งเสริม สุขภาพที่ดี ลดการเกิดอุบัติเหตุ และยังประหยัดพลังงานอีกด้วย
ภาพที่ 2 การเปรียบเทียบบ้านเรือนไทย และบ้านสมัยใหม่ และการนำมาปรับใช้ในบ้านสมัยใหม่
- สุขอนามัยที่มีธรรมชาติเป็นตัวช่วย คนไทยสมัยก่อน จะมีการสร้างเรือนไทยให้มีอากาศถ่ายเท ด้วยการออกแบบให้บ้านมีหน้าต่างขนาดใหญ่เป็นพิเศษ หรือมีการออกแบบให้ห้องโล่งไม่ขวางทางลม แต่เราสามารถนำหลักการเช่นนี้ไปปรับใช้ได้โดยการเปิดหน้าต่างระบายอากาศให้มากที่สุด เพื่อให้เกิดการถ่ายเท เป็นการถ่ายเทกลิ่นอับ และให้แสงแดดยามเช้าช่วยในการฆ่าเชื้อโรคเสริมสร้างสุขอนามัยได้เป็นอย่างดี
ภาพที่ 3 การนำ super window (หน้าต่างขนาดใหญ่) จากบ้านเรือนไทย นำมาออกแบบใช้กับบ้านสมัยใหม่
- อาหารปลอดสารพิษ คนไทยสมัยก่อนมีการปลูกสมุนไพร และพืชไว้ใช้กินใกล้บ้านเนื่องจาก คนไทยสมัยก่อนต้องการสร้างแหล่งยาสมุนไพรและแหล่งอาหารใกล้บ้านเพื่อการหยิบใช้ได้อย่างสะดวก สะท้อนถึงวิถีของการพึ่งพาตัวเอง และการปลูกพืชไว้รอบบ้านยังได้รับประโยชน์เพิ่มเติมอื่นๆ เช่น การได้รับร่มเงาจากตันไม้ลดอุณหภูมิจากแสงแดดที่เข้าสู่ตัวบ้าน ทำให้บ้านเย็นสบาย ลดการพึ่งพาพลังงานไฟฟ้าเพื่อให้ความเย็น
ภาพที่ 3 การปลูกต้นไม้บังทางแดด จะช่วยให้บ้านเย็นและประหยัดพลังงาน
จะเห็นได้ว่าภูมิปัญญาของคนไทยเกิดจากประสบการณ์ชีวิตที่อาศัยอยู่ท่ามกลางธรรมชาติ ทำให้วิถีชีวิตนั้นต้องปรับตัวให้เข้ากับธรรมชาติ รวมไปถึงการใช้ทรัพยากรที่มีอยู่ให้เกิดประโยชน์สูงสุด ซึ่งตรงกับหลักการจัดการทรัพยากรธรรมชาติสิ่งแวดล้อม คือ “การใช้สิ่งที่มีอยู่ให้เกิดประโยชน์สูงสุด” ทั้งหมดที่กล่าวมาเป็นเพียงส่วนหนึ่งของความรู้ จากบ้านเรือนไทย ภูมิปัญญาของคนไทย หากอยากศึกษาเพิ่มเติมจากคลิปวีดีโอแบบเต็มได้ที่ https://www.youtube.com/watch?v=4dTmebz6ydI&t=14s
สแกน QR CODE เพื่อเรียนรู้วิถีไทยกับการจัดการสิ่งแวดล้อม
เรียนรู้วิถีไทยไปพร้อมกันกับหลัก “การจัดการสิ่งแวดล้อมที่ดีที่สุด คือ การจัดการเฉพาะถิ่น นั้นคือหัวใจหลักของเทคโนโลยีที่เหมาะสม ซึ่งนำไปยอดสู่นวัตกรรมการจัดการสิ่งแวดล้อมต่อไป”
เขียนโดย นายเรวัต ยิ้มวิไล เจ้าหน้าที่ฝ่ายส่งเสริมกระบวนการเรียนรู้
ตรวจทานโดย นายภาสกร ผุยพงษ์ เจ้าหน้าที่ฝ่ายสื่อสารองค์กร